Sinds het afschaffen van de voorkeurspelling in 1995 kun je niet meer kiezen of je in woorden als elektriciteit, product, karamel, reclame en insect een k of een c gebruikt. Daarover gaat deze taaltip. Lees verder “taaltip 3 – c of k: product of produkt, karamel of caramel?”
taaltip – tutoyeren of niet
Deze aflevering in de serie Tekstadvies gaat over het (consequente) gebruik van ‘u’ en ‘jij’ in een tekst.
Jij-maatschappij
We leven in een ‘jij-maatschappij’: steeds meer bedrijven en media tutoyeren hun klanten en lezers. In het Engels is het simpel: je hoeft je nooit af te vragen welke aanspreekvorm gepast is. En misschien is het feit dat de Engelse taal zich steeds meer in ons dagelijks leven nestelt, er wel de oorzaak van dat ook Nederlanders toe zijn aan één enkele aanspreekvorm. Maar dat terzijde.
Afstand
In de meeste gevallen vind ik het prettiger om getutoyeerd te worden. ‘Jij’ verkleint gevoelsmatig de afstand, waar ‘u’ die (soms bewust) creëert. Aanvankelijk sprak ik de bezoekers van deze site met ‘u’ aan, maar ik vond dat tekstfontein.com daardoor een afstandelijke, te zakelijke uitstraling kreeg en daarom besloot ik al snel hier uitsluitend te tutoyeren. Lees verder “taaltip – tutoyeren of niet”
Zegt een beeld meer dan 1000 woorden?
Als tekstschrijver ga ik zo nu en dan de discussie aan met mensen die vinden dat een foto geen tekst nodig heeft, omdat een beeld meer zegt dan 1000 woorden.
Besparen op redactiekosten
Mag ik jouw manuscript redigeren? Fijn! Maar voordat je het naar me opstuurt, wil ik je vragen er nog eens kritisch naar te kijken. Het spreekt voor zich dat ik veel minder tijd hoef te besteden aan een verzorgd manuscript. En dat scheelt jou aanmerkelijk in de kosten.
Waar je zoal op moet letten, zet ik hieronder voor je op een rijtje.
opmaak
- Stel de regelafstand in op 1,15.
- Gebruik een prettig leesbaar lettertype (bijvoorbeeld Arial, Calibri, Times New Roman);
- Gebruik één lettertype (ook voor hoofdstukaanduiding, paginanummering e.d.).
- Stel de tekst in op uitvullen en automatische woordafbreking.
- Gebruik een witregel, zodra je een ‘sprongetje’ maakt in het verhaal, maar vermijd onnodige witregels (bijvoorbeeld in dialogen).
- Laat de eerste regel van een nieuwe alinea inspringen, behalve wanneer die alinea ná een witregel begint.
- Let op je dialogen. Je kunt veel leren van hoe andere auteurs hun dialogen opbouwen. En hier vind je mijn tips voor het schrijven van goede dialogen.
taalfouten
Vrijwel niemand kent alle spelling- en grammaticaregels uit het hoofd. Een goed woordenboek en het Groene Boekje mogen om die reden dan ook niet in de boekenkast van een schrijver ontbreken. Daarnaast vormen de websites van Genootschap Onze Taal en de Taalunie een onuitputtelijke bron van informatie over allerlei taalkwesties. Tot slot vind je in de categorie tekst & taal op deze website van alles over over spelling, grammatica en het voorkomen van missers.
herhaling
Herhaal namen, woordgroepen of dezelfde woorden niet voortdurend, maar vervang ze door een ander woord of laat ze weg waar dat kan. De volgende zinnen, bijvoorbeeld: ‘Maria kijkt op de wekker. Maria staat op, omdat ze ziet dat het al laat is. Zodra Maria beneden komt….’ lezen aangepast een stuk prettiger: ‘Maria kijkt op de wekker en staat op omdat ze ziet dat het al laat is. Zodra ze beneden komt….’
dialogen
- Hanteer de elda-regel (‘eerst leesteken, dan aanhalingsteken’).
- Gebruik alleen enkele aanhalingstekens, dat geeft een veel rustiger beeld.
- Voorafgaand aan een citaat gebruik je een dubbele punt, geen puntkomma. (Hij zei: ‘Daar heb ik geen zin in.’)
- Komt iemand anders aan het woord, begin dan op een nieuwe regel (en laat die inspringen).
- Wees spaarzaam met ‘zei Jan’ of ‘roept Hans’. Wanneer voor de lezer duidelijk is, wie er aan het woord is, kun je dergelijke toevoegingen achterwege laten.
werkwoordstijden
Veel schrijvers vinden het lastig om consequent de juiste werkwoordstijden te gebruiken. Wees daar dus extra alert op en vervang zinnen als: ‘Ik ging achter hem aan en roep dat hij terug moet komen,’ door ‘Ik ga achter hem aan en roep dat hij terug moet komen,’ of ‘Ik ging achter hem aan en riep dat hij terug moest komen’.
interpunctie
“Er zijn geen vaste regels aan de hand waarvan je altijd kunt bepalen wanneer op welke plaats komma’s gebruikt moeten worden. Het belangrijkste uitgangspunt is dat een komma geplaatst wordt als er bij het voorlezen een duidelijke pauze hoorbaar is. Hoe langer de zin is, hoe meer behoefte er bestaat aan een rustpunt in de zin, en dus aan een komma.” (Bron: http://onzetaal.nl.)
proeflezers
Heb je jouw manuscript zelf kritisch nagekeken? Leg het dan voor aan een of meer proeflezers. Zij zullen je vaak nog op dingen wijzen die je zelf over het hoofd hebt gezien.
verzorgd manuscript
Heb je tot slot de door jouw proeflezers gesuggereerde verbeteringen aangebracht, dan weet je zeker dat jouw manuscript er verzorgd uitziet. De redactie ervan zal mij nu veel minder tijd kosten en daardoor ben jij voordeliger uit.
taaltip 2 – jou of jouw?
Waarom schrijf je ‘dat boek is van jou’ en is het ‘jouw boek’? In deze taaltip speelt het bezittelijk voornaamwoord de hoofdrol en krijg je antwoord op die vraag.
taaltip 1 – d, t of dt, is dat de vraag?
Op deze site vind je tal van taaladviezen. Vanaf vandaag komt daar de ’taaltip’ bij: een infographic waarin ik steeds een veelvoorkomende taalkwestie behandel.
Mijn eerste taaltip gaat over het correcte gebruik van d’s, t’s en dt’s.
Tekstadvies | tangconstructie
Hoe zorg je ervoor dat de inhoud van een tekst prettig leesbaar wordt? Deze tiende aflevering in de serie Tekstadvies gaat over de tangconstructie. En mocht je denken: hé, dit advies heb ik hier al eens gelezen … dat klopt! Onlangs maakte een eindredacteur me erop attent dat ik maar liefst drie (3!) tangconstructies in één artikel had gebruikt. Vandaar dat ik deze blogpost nog maar eens ‘afgestoft’ heb. Voor jou, maar zeker ook voor mezelf.
‘Het idee dat de Inca’s en Azteken hun hoge cultuur te danken hadden aan de oude Egyptenaren, wordt – ondanks de tochten van Thor Heyerdahl, die met een rieten boot overstak van Afrika naar Zuid-Amerika om eeuwenoude contacten tussen die werelddelen aan te tonen – door archeologen al lang niet meer serieus genomen. ‘
Deze lange zin komt uit het Handboek Stijl van Peter Burger en Jaap de Jong en is een typisch voorbeeld van een zin waarin een tangconstructie is toegepast.
tangconstructie
Wat is dat ook alweer, een tangconstructie? De Taalunie geeft de volgende omschrijving: ´ … een constructie waarbij er een (grote) afstand bestaat tussen delen die bij elkaar horen.´
afstand
In de voorbeeldzin van Burger en De Jong staan wordt en door archeologen al lang niet meer serieus genomen heel ver uit elkaar, wat ervoor zorgt dat de zin lastig te begrijpen is. De lezer wacht op het tweede deel van de ’tang’, maar krijgt eerst nog andere informatie te verwerken.
anders formuleren of splitsen
Om de leesbaarheid van dergelijke, lange zinnen te verbeteren, kun je de beknelde informatie naar achteren plaatsen of de zin splitsen.
De voorbeeldzin zou je dan als volgt kunnen formuleren:
‘Het idee dat de Inca’s en Azteken hun hoge cultuur te danken hadden aan de oude Egyptenaren, wordt door archeologen al lang niet meer serieus genomen, ondanks de tochten van Thor Heyerdahl, die met een rieten boot overstak van Afrika naar Zuid-Amerika om eeuwenoude contacten tussen die werelddelen aan te tonen.’
tang verwijderen
Moet je nu altijd de tang uit je gereedschapskist verwijderen? Nou, nee. Burger en De Jong: ‘Tangconstructies zijn niet altijd schadelijk en evenmin altijd onbruikbaar. In feite zijn tangconstructies heel normaal in het Nederlands – de taal zelf schrijft ze in bepaalde gevallen voor. Zo moeten in een hoofdzin de persoonsvorm en de rest van het gezegde vaak uit elkaar worden geplaatst: De minister van Verkeer en Waterstaat heeft de nieuwe spoorbrug over de Maas geopend.’
advies
Probeer tangconstructies zo veel mogelijk te vermijden. Wordt een lange zin onleesbaar, knip hem dan in een aantal kortere zinnen of verander de volgorde van de zinsdelen. Je zult zien dat jouw tekst daardoor beslist aan leesbaarheid zal winnen.
Tekstadvies | kunnen, zullen en willen
Schrijf jij ‘je/u kunt, zult en wilt’ of ‘je/u kan, zal en wil’? Deze elfde aflevering in de serie Tekstadvies gaat over het verbuigen van de werkwoorden willen, zullen en kunnen.
redigeren
In te redigeren teksten kom ik heel vaak zinnen tegen als:
– U kan ons bellen.
– Je zal wel honger hebben.
– U wil toch ook het beste advies?
Deze zinnen zijn misschien correct, maar ik pas ze toch altijd aan, want ik houd van verzorgde taal in verhalen, artikelen en manuscripten.
minder verzorgd
Taalunieversum zegt er het volgende over: “Zowel u wil, u zal en u kan als u wilt, u zult en u kunt zijn correct. (…) U kan, u zal en u wil worden in Nederland informeler en in geschreven taal minder verzorgd gevonden dan u kunt, u zult en u wilt.”
Hoewel in België het gebruik van u kan, u zal en u wil in spreektaal niet als informeel beschouwd wordt, zijn ook daar in verzorgde schrijftaal u kunt, u zult en u wilt de aanbevolen vormen.
Bijzonderheid
Pas ik dan rigoureus alle ‘kannen’, ‘zallen’ en ‘willen’ aan? Nee, niet altijd, want er bestaat wel degelijk een betekenisverschil tussen je kunt en je kan, je wilt en je wil en je zult en je zal.
De Schrijfwijzer geeft een paar voorbeelden:
– Dat kun je niet maken en Je zult dit zelf moeten opknappen zijn direct gericht tot een jij.
– Dat kan je niet maken en Je zal dit zelf moeten opknappen zijn gericht tot niemand in het bijzonder. Het woord ‘je’ kun je in deze gevallen vervangen door ‘men’.
samengevat
Wil je dat jouw teksten er verzorgd uitzien, schrijf dan:
– U kunt ons bellen.
– Je zult wel honger hebben.
– U wilt toch ook het beste advies?
En gebruik kan, wil en zal alleen als je u, je of jij kunt vervangen door men.
Tekstadvies | heeft of hebt
Deze tiende aflevering in de serie ‘Tekstadvies’ gaat over de vervoeging van het werkwoord hebben.
Schrijf jij u hebt of u heeft? Het mag allebei, volgens Onze Taal.
persoonlijk voornaamwoord
Eerst even iets over het persoonlijk voornaamwoord u. Dat ontstond als derde persoon enkelvoud, afgeleid van uwe edelheid. Maar in de loop der tijd is men u steeds meer gaan zien als de beleefdheidsvorm van jij (tweede persoon enkelvoud).
tweede of derde persoon
Of je kiest voor u hebt (tweede persoon enkelvoud) of u heeft (derde persoon enkelvoud) is vooral een kwestie van smaak. Persoonlijk heb ik een voorkeur voor de eerste werkwoordsvorm. Waarom? Omdat ik van consequent taalgebruik houd. Ik schrijf u zult, kunt, bent (tweede persoon enkelvoud) en niet u zal, u kan en u is (derde persoon enkelvoud).
vergissen
Nog een leuke wetenswaardigheid: kies je voor u hebt dan hoort daar het wederkerend voornaamwoord u bij. ‘U hebt u vergist,’ dus. (Gebruik je heeft, dan schrijf je: ‘U heeft zich vergist.’)
consequent
En tot slot nog dit. Of je nu kiest voor u hebt of u heeft, zorg er in elk geval voor dat je de gekozen vorm consequent toepast binnen één tekst en gebruik u hebt en u heeft nooit door elkaar.
Tekstadvies | inspiratie
‘Ik heb geen inspiratie,’ is een klacht die ik vaak hoor. Aflevering negen in de serie Tekstadvies gaat over… hulp van je zintuigen.
inspiratie
Bezieling, aangezet worden tot het scheppen van iets, het schrijven van wat dan ook, dat is inspiratie.
In hun Handboek Stijl beweren Peter Burger en Jaap de Jong: ‘… inspiratie, een wondermiddel waarvan vaak gezegd wordt dat het voor schrijvers onontbeerlijk is. Het kan echter niet vaak genoeg herhaald worden: inspiratie komt tijdens het schrijven en – belangrijker nog – door het schrijven. En schrijven omvat meer dan de pen over het papier of de vingers over de toetsen bewegen. Het gaat door als u onder de douche staat, een boterham smeert of naar de tv kijkt. Broedend. Ergens – in uw achterhoofd, in uw onderbewuste – groeit een tekst.’
zintuigen
Zo, dat is duidelijk! Het bevestigt wat ik vaak adviseer: houd op met naar een leeg vel te staren en te hopen dat de inspiratie je als een bliksemschicht treft. Zo werkt het niet. Inspiratie laat zich niet forceren maar dient zich vaak spontaan aan. En dat gebeurt vooral als je jouw zintuigen op scherp zet. Luister naar muziek van je favoriete band, een gesprek tussen twee buren of naar het geluid van de wasmachine die aan het spoelen en centrifugeren is. Haal een pot pindakaas uit de kast, schroef de deksel eraf en ruik die typische, zoete, nootachtige geur. Proef een likje en smeer er wat van op een beschuit. Voel hoe de kruimelige, plakkerige substantie moeizaam zijn weg door jouw mond zoekt. (Dit werkt trouwens ook uitstekend met jam, hagelslag of chocopasta; het gaat om het idee.) Bekijk een filmpje op YouTube of breng een bezoekje aan Pinterest en laat je betoveren door kleurige beelden.
Pas zodra je het gevoel hebt, dat je genoeg hebt gezien, gehoord, geproefd, geroken en/of gevoeld, mag je weer plaatsnemen achter dat lege vel. Wedden dat je niet meer zult klagen over een gebrek aan inspiratie?